فقه قلدری

سید محمد علی حسینی

 پدیده قلدری پدیده جدیدی نیست، بلکه اسلام در قرآن و سنت با آن به مقابله پرداخته و به دلیل تأثیرات منفی آن بر فرد و روان او و آنچه که به صورت کلی می تواند در جامعه بازتاب دهد، با آن برخورد کرده است، متأسفانه این پدیده به طور گسترده در حال گسترش است، به ویژه در شبکه های اجتماعی که هیچ محدودیتی برای کنترل و مراقبت های اخلاقی آن وجود ندارد و شکی نیست که این پدیده محدود به یک مکان یا منحصر به گروه های خاصی نیست ، بلکه شروع آن ممکن است از خانواده به عنوان نمونه اولیه آغاز گردد، و سپس در مدرسه، محل کار و جاهای دیگر سرایت کند و ادامه یابد.. باید یادآور شد که اسلام از هر چیزی که به انسان آسیب می رساند هشدار داده است، همانگونه که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است: «مسلمان کسی است که مسلمانان از زبان و دست او در امان باشند» و این سخنی است روشن و واضح که نیاز به توضیح و تفصیل اضافه ندارد، و تا زمانی که قلدری، رفتاری پرخاشگرانه می باشد و درصدد آسیب رساندن به دیگران اعم از جسمی و روانی باشد ، در واقع با اصول و ارزش های اسلام که خواستار حفظ کرامت انسانی و عدم تحقیر آن است، مغایرت دارد.

 موضع اسلام در قبال قلدری

 اسلام از توهین به دیگران و آزار دادن آنها از طریق گفتار یا عمل و یا تمسخر دیگران به هر نحوی که در حال حاضر از آن به عنوان قلدری یاد می شود، برحذر داشته است و قرآن در آیات مختلف با استفاده از عبارات بسیار دقیق بر نهی از آن تاکید نموده است، به عنوان نمونه در جایی از سوره همزه به مفهوم قلدری و انجام رفتارهای خشونت آمیز و خصمانه هشدار داده است و می گوید: «وای بر هر عیب جوی بدگوی» که در رابطه با کسانی به کار رفته است که به مردم آسیب می رسانند و عیب جویی می کنند و در مورد آنچه که برای آنها ناخوشایند است و سبب آزار و اذیت آنها می شود سخن می گویند، درواقع تمام این موارد ذیل مفهوم قلدری به شمار می روند، از این رو خدای عزوجل در قرآن کریم می فرماید: ای اهل ایمان، مؤمنان هرگز نباید قومی، قوم دیگر را مسخره و استهزا کنند، شاید آن قوم که مسخره می‌کنند از خود آنان بهتر باشند. و نیز بین زنان با ایمان قومی دیگری را سخریّه نکنند که بسا آن قوم از خود آن زنان بهتر باشند، در واقع اسلام از آن هم فراتر رفت و توهین به مردم را حتی از لقب نهادن بر دیگری نهی نمود و از شوخی کردن در این مورد نیز خودداری کرد، چرا که این امر سبب می شود دل های آدمیان نسبت به هم پر از کینه گردد، و کسی که این کار را انجام دهد را همچون کسی می انگارد که پس از ایمان کافر شده است تا به این نحو بر جنبه پر خطر این رفتار تاکید نماید "و با لقب های زشت و ناپسند یکدیگر را صدا نزنید؛ بد نشانه و علامتی است اینکه انسانی را پس از ایمان آوردنش به لقب زشت علامت گذاری کنند".

 پیامدهای قلدری بر فرد و جامعه

 هشدار و نهی اسلام نسبت به انجام برخی رفتارهای نادرست و نهی از آنها به نفع فرد و جامعه است و تردیدی نیست که مطالعات روانشناختی و اجتماعی کنونی تأیید کرده است که افرادی که در معرض قلدری و پرخاشگری قرار دارند، از جمله کودکان، دچار مشکلات روحی، روانی و بیماری های جسمی و اجتماعی می گردند همچنین ممکن است احساس افسردگی و اضطراب شدید، تنهایی و اندوه کنند که منجر به خودکشی در آنها می شود.

 در رابطه با تأثیرات قلدری بر جامعه، باید اذعان داشت که این پدیده دارای عوارض جدی و خطرناک می باشد، چرا که در پی گسترش رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت این پدیده حالت ترس به وجود می آید، همچنین ما پی بردیم که خانواده ها از ناتوانی خود و عدم فراهم نمودن حمایت های لازم نسبت به فرزندانشان که در معرض تنهایی و انزوای ناشی از آن رنج می برند شکایت کرده اند ، همچنین این کودکان به لحاظ آموزشی دچار افت تحصیلی می گردند و از کاهش اعتماد به نفس رنج می برند ، علاوه بر اینکه قلدری های اینترنتی، که تقریبا بدون استثنا همه افراد را تحت تاثیر قرار می دهد و منجر به این می گردد که فرد احساس بی‌اهمیت بودن کند و به دلیل حملات مکرر و خصمانه ، ارزش درونی خود را فراموش شده می پندارد، همچنین مورد قلدری قرار گرفتن کارمند در محل کار ممکن است پیامدهای نگران‌کننده‌ای در برداشته باشد زیرا نه تنها بر خود شخص تاثیر گذار است بلکه بر عملکرد کلی سازمان نیز منعکس می‌شود و بررسی های مختلف نشان دهنده این مطلب است که مؤسساتی که در آنها قلدری به صورت فراوان گسترش دارد، بهره وری آنها پایین است و با مشکلات فراوانی روبرو می گردد.

 به صورت خلاصه فقه قلدری تأکید بر ممنوعیت و حرام بودن پدیده قلدری دارد و بر لزوم مقابله با آن و هشدار نسبت به آن، و نهی از آن، و گسترش آگاهی نسبت به خطرات آن تاکید دارد که می بایست در این زمینه آموزش های تربیتی صحیح و سالم که بر مبنای احترام متقابل و اخلاق ستوده استوار است نهادینه گردند، همچنین می بایست روشهای مناسب مقابله با قلدرها را شناسایی کرد تا علاوه بر وضع قوانین مجازات، آنها را متوقف کرد و به آنها پایان داد تا بتوانیم در محیطی سالم تر، ایمن تر و پایدارتری زندگی کنیم.